Sobieniowski Florian, krypt. i pseud.: F. Batyżowiecki, S.O. Bieniowski, F.S. (1881–1964), tłumacz, krytyk. Ur. 4 V w Tereszkach pod Barem, w rodzinie ziemiańskiej, był synem Floriana Hilarego i Klary z Miklaszewskich.
Szkołę ludową ukończył S. w Andrychowie, od r. szk. 1893/4 uczęszczał do Gimnazjum św. Anny (Nowodworskiego) w Krakowie, w którym w r. 1900 zdał egzamin dojrzałości (jego ojciec pracował wówczas jako ogrodnik w Schronisku Książąt Lubomirskich przy ul. Rakowickiej). W l. 1900–4 studiował polonistykę na Wydz. Filozoficznym UJ. Entuzjazmował się wówczas twórczością Stanisława Wyspiańskiego, którego znał osobiście. W l. 1905/6–1906/7 był nauczycielem gimnazjum w Nowym Targu, a następnie w Kieleckiem i w Warszawie (informacja w „Nowym Korbucie” o debiucie S-ego w r. 1905 w „Gazecie Podhalańskiej” jest mylna). W r. 1909 wyjechał do Bawarii, gdzie w uzdrowisku Wörishofen poznał pochodzącą z Nowej Zelandii, początkującą wówczas angielską pisarkę, K. Mansfield i zainteresował ją S. Wyspiańskim, czego następstwem był jej wiersz „To Stanisław Wyspiański” (napisany w styczniu 1910, ogłoszony w oryginale dopiero po śmierci autorki). Wiersz ten S. przełożył zaraz z rękopisu i swój przekład opublikował w r. 1910 w „Gazecie Poniedziałkowej” (nr 36). Nakłaniał także Mansfield do przekładu na język angielski (poprzez niemieckie tłumaczenie) „Klątwy” lub „Sędziów”, do czego jednak ostatecznie nie doszło. Nie został także zrealizowany projekt S-ego, by poświęcić Wyspiańskiemu specjalny numer redagowanego przez Mansfield i późniejszego jej męża J. Middletona Murry’ego czasopisma „The Rhythm” (przestało wychodzić w marcu 1913, S. był jednym z jego zagranicznych korespondentów). Mansfield była wielbicielką W. Whitmana i zapewne z jej inspiracji S. zaczął przekładać amerykańskiego poetę. Z drugiej strony – wg przypuszczenia Tymona Terleckiego – S. wpłynął na ożywienie w niej ambicji literackich i zainteresował ją nowelistyką A. Czechowa. W l. 1909–11 przebywał także w Monachium i w Paryżu, uzupełniając studia w zakresie historii sztuki i estetyki.
W lecie 1911 S. powrócił do kraju i dał się poznać jako tłumacz Whitmana; przekłady jego wierszy drukował m.in. w „Gazecie Poniedziałkowej”, „Krytyce”, „Miesięczniku Literacko-Artystycznym”, „Przeglądzie Wielkopolskim”, „Widnokręgach”. W l. 1911–12 współredagował krakowski tygodnik „Goniec Poniedziałkowy” (podpisywał to pismo jako «wydawca i redaktor odpowiedzialny» od nr 16 z r. 1911 do nr 4 z r. 1912), ogłaszał w nim artykuły literackie (m.in. Sztuka i krytyka u nas, 1911 nr 17–32) oraz recenzje teatralne. Współpracował również z „Przeglądem Wielkopolskim” (m.in. artykuł o Stanisławie Wyspiańskim 1912 nr 49 – 1913 nr 4). W jesieni 1912 wyjechał do Anglii, początkowo mieszkał w domu Mansfield i Murry’ego w Runcton koło Chichester, później przeniósł się do Londynu. Stosunki z obojgiem popsuły się, S. nękał ich częstymi prośbami o pożyczki. Przełożył – znów z inspiracji Mansfield – komedię J.M. Synge’a „Kresowy Rycerz-Wesołek” („The Playboy of the Western World”, wyst. W. 1913). Pozytywna ocena tego przekładu przez angielskiego polonistę A. Bruce Boswella utorowała mu drogę do G. B. Shawa – w r. 1913 nawiązał z nim kontakt i uzyskał wyłączne prawo na przekłady polskie jego utworów. Pierwszą przełożoną przez S-ego z angielskiego oryginału sztuką Shawa była komedia „Pigmalion” (wyst. W. 10 III 1914; dotychczas tłumaczono jego sztuki z przekładów niemieckich). Z Londynu S. wysyłał korespondencje do polskiej prasy, m.in. do „Nowej Gazety” i „Przeglądu Wielkopolskiego”. W dodatku do „Nowej Gazety” pt. „Literatura i Sztuka” opublikował przekład szkicu G. Mereditha „O komedii i znaczeniu ducha komizmu” (1913 nr 21–32).
Podczas pierwszej wojny światowej S. był sekretarzem Polskiego Komitetu Informacyjnego w Londynie, a w l. 1919–23 – referentem prasowym w poselstwie polskim w Wielkiej Brytanii. Po krótkim pobycie w Polsce wyjechał w r. 1924 znów do Anglii, gdzie pracował intensywnie jako tłumacz, przede wszystkim sztuk dla teatru. Do r. 1939 przełożył – poza „Pigmalionem” – 27 sztuk Shawa, z których tylko „Święta Joanna” została wówczas wydana (W. 1925). Spolszczył nadto dwie powieści tego pisarza: „Miłość wśród artystów” (P. 1928, Wyd. 3, 1957) i „Przygody czarnej dziewczyny w poszukiwaniu Boga” (W. 1933, wyd. n. 1956). Przekłady sztuk Shawa przynosiły S-emu spore dochody, zwłaszcza że «Shaw podobno zrzekł się na rzecz tłumacza tantiem przypadających od teatrów polskich» (T. Terlecki). Jakość tych przekładów bywała kwestionowana: wg Terleckiego S. jako tłumacz miał «przyciężką rękę, która nieraz szkodziła Shawowi»; o «dosłownym zmasakrowaniu» tekstów angielskiego pisarza, w związku z czym «reżyserzy z trudem odtwarzali tekst właściwy», wspominała Irena Krzywicka. Powiadomiony o tym Shaw nie zareagował jednak na podniesiony alarm. S-emu przypadła przecież zasługa wprowadzenia autora „Pigmaliona” na polskie sceny i ugruntowania jego ogromnej u nas popularności. Popularność ta tak ujęła Shawa, że zgodził się – na prośbę S-ego – aby światowa prapremiera jego «komedii politycznej» „Wielki kram” (tytuł oryginału „The Apple Cart”) odbyła się po polsku w warszawskim Teatrze Polskim 14 VI 1929 (fragment swojego przekładu ogłosił S. w „Drodze” 1931 nr 1–2).
Do r. 1939 S. przełożył z angielskiego na użytek teatrów jeszcze kilkanaście sztuk, m.in. E. O’Neilla „Anna Christie”, R. C. Sheriffa „Kres wędrówki”, St. J. Ervine’a „Pierwsza pani Frazerowa”, J. Galsworthy’ego „Rogate dusze”, R. Mackenzie’go „Igraszki muzyczne”, H. H. Daviesa „Mięczak”, D. Johnstona „Księżyc w Żółtej Rzece”. Opublikował też przekład «obrazu scenicznego w 1 akcie» J. Conrada-Korzeniowskiego „Jutro” („Droga” 1928 nr 1–2). S. tłumaczył też na język angielski sztuki polskich autorów, a mianowicie do r. 1939 miał gotowe: A. Cwojdzińskiego „Freuda teoria snów”, W. Grubińskiego „Diogenes z Synopy i Aleksander Wielki albo Sławienie próżniactwa” (wyst. Londyn przed 1929), J. Iwaszkiewicza „Lato w Nohant”, M. Morozowicz-Szczepkowskiej „Walący się dom”, A. Nowaczyńskiego „Wielki Fryderyk”, W. Perzyńskiego „Dziękuję za służbę”, T. Rittnera „Wilki w nocy”, S. Żeromskiego „Uciekła mi przepióreczka”, i przetłumaczone wspólnie z E. H. G. Pearsonem „Wesele” Wyspiańskiego. Przekład „Wesela” miał dać podobno do przeczytania Shawowi, który na jego podstawie bardzo wysoko ocenił dramat. Kilkakrotnie zabiegał o wystawienie „Wesela” w Anglii, ale bez powodzenia (wg opinii Terleckiego był to «toporny skrót sceniczny»), w końcu jednak wystawiono je w USA w New Haven w r. 1933. S. chciał przełożyć na angielski także „Sprawę Dantona” S. Przybyszewskiej, ale autorka odrzuciła ofertę, nie mając zaufania do jego umiejętności translatorskich («ja piszę dużo, dużo lepszą angielszczyzną niż on», «polskiego nie opanował dobrze» pisała – o S-m).
W r. 1931 S. powrócił do Polski na stałe i zamieszkał w Warszawie. Anglię odwiedzał jeszcze w l. 1933, 1935 i 1938. S. zapoznał Shawa z Feliksem Topolskim, który następnie zilustrował kilka utworów angielskiego pisarza. Okupację niemiecką spędził w Warszawie, kontynuując twórczość przekładową, pracował też m.in. nad «biografią artystyczną» Shawa (pisaną podobno na jego życzenie), opracowywał własny pamiętnik literacki pt. Podsłuchane i podpatrzone, prowadził także od początku wojny dziennik. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. utracił wszystkie swoje rękopisy i bibliotekę. Przeszedł przez obóz w Pruszkowie, krótko mieszkał w Podkowie Leśnej, później w Częstochowie i w Krakowie. Tu zastało go wkroczenie Armii Czerwonej. W końcu r. 1945 wyjechał wraz z żoną do Londynu, gdzie pełnił funkcję attaché kulturalnego ambasady polskiej. Wielokrotnie spotykał się wówczas ze Shawem i w r. 1946 uczestniczył w uroczystości jubileuszowej z okazji 90. rocznicy jego urodzin. W końcu r. 1946 Sobieniowscy powrócili do Polski i osiedli w Podkowie Leśnej. Od r. 1954 zamieszkali w Warszawie.
Po r. 1945 S. kontynuował prace nad sztukami Shawa; niektóre z nich przekładał na nowo. Kilka trafiło tylko na scenę, większość była także wydawana, a mianowicie: „Profesja pani Warren” (W. 1952), „Szczygli zaułek” (W. 1952), „Kandyda” (W. 1954), „Pigmalion” (W. 1954), „Cezar i Kleopatra” (W. 1955), „Major Barbara” (W. 1955), „Uczeń diabła” (W. 1955), „Androkles i lew” (b. m.w. 1956), „Lord August spełnia swój obowiązek” (W. 1956) i wreszcie zbiór „Sztuki przyjemne i nieprzyjemne” (W. 1956 I–II). Fachowa krytyka oceniła, iż przekłady te – mimo drobnych potknięć – «znacznie się poprawiły i to nawet w stosunku do wersji sprzed lat kilku», Grzegorz Sinko stwierdził też, odnośnie „Sztuk przyjemnych i nieprzyjemnych”, że sprawę przekładu «można uznać na długi czas za załatwioną». S. tłumaczył także na użytek teatralny dramaty P. Calderona de la Barca „Życie snem” oraz Galsworthy’ego „Pojedynek”. Spolszczył opowiadanie K. Mansfield „Pan Baron” („Nowa Kultura” 1959 nr 14), a na język angielski przełożył (wraz z J. Coatesem) sztukę L. Kruczkowskiego „Pierwszy dzień wolności”. S-ego uczcił Związek Literatów Polskich, którego był członkiem, uroczystościami jubileuszowymi w r. 1956 i 1961 (75. i 80. rocznica urodzin), w r. 1962 obchodzono także 50-lecie jego pracy literackiej. S. zmarł 20 V 1964 w Warszawie; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Al. Zasłużonych. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
S. był żonaty z Adą Majewską; małżeństwo było bezdzietne.
Pośmiertnie wydano, dokonany przez S-ego, wybór recenzji teatralnych Shawa pt. „Teatry londyńskie w latach dziewięćdziesiątych” (W. 1967, przekład Marii Skibniewskiej i Zofii Sroczyńskiej).
Nowy Korbut (Słownik pisarzy) III, IV (błędy); Coleman M. M., Polish Literature in English Translation. A Bibliography, Cheshire, Conn. 1963; Czachowska, Literatura pol. Bibliogr., II; Krajewska W., Recepcja literatury angielskiej w Polsce w okresie modernizmu (1887–1918), Wr. 1972; Kurowska E., Recepcja literatury angielskiej w Polsce (1932–1939), Wr. 1987; Polish Plays in Translation. An Annotated Bibliography, New York 1983; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Stokowa M., Stanisław Wyspiański. Monografia bibliograficzna, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1967–8 XV vol. 1–4; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (Uzupełnienia, fot.); Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1994–6 I, III, IV; Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Wr. 1984 VIII 59; – Gajda K., Kilka myśli o teatrze (Lack–Sobieniowski–Grzymała), „Roczn. Naukowo-Dydakt.” Z. 101: Prace historycznoliterackie, X, Kr. 1986 s. 49–62; Kumor S., Polskie debiuty Bernarda Shaw, W. 1971 (ze wstępem S. Helsztyńskiego) passim; Sinko G., Literatura angielska, „Roczn. Liter.” 1955–6; Terlecki T., Rzeczy teatralne, W. 1984; Weintraub W., Katherine Mansfield, Wyspiański i F–, „Wiadomości” 1958 nr 658; Winklowa B., Karol Irzykowski, Kr. 1992–4 II–III; – Krzywicka I., Wyznania gorszycielki, W. 1992 s. 323; Mantz R. E., Murry J. M., The Life of Katherine Mansfield, London 1933 s. 325 (S. nie wymieniony z nazwiska); Mansfield K., Letters to John Middleton Murry 1913–1922, London 1951 s. 6, 7, 30 (S. ukryty pod krypt. F); Miscellanea z okresu Młodej Polski, „Arch. Liter.” W. 1995 XXVIII; Murry J. M., Between Two Worlds. An Autobiography, London 1935 s. 233–8 (S. ukryty pod krypt. V); Przybyszewska S., Listy, Gd. 1983 II; Sobieniowski F., W oczach pisarzy, „Odrodzenie” 1945 nr 35; Sprawozdanie dyrektora c.k. Gimnazjum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za r. szk. 1894–1900, Kr. 1894–1900; Sprawozdanie dyrektora c.k. Gimnazjum w Nowym Targu za r. szk. 1907–8, Nowy Targ 1907–8; Wywiady z S-m: Bonusiak E., „Gaz. Olsztyńska” 1962 nr 160 (fot.), Krzyżanowski J., „Wiad. Liter.” 1928 nr 23 (fot.), r.c, „Scena Pol.” 1929 nr 10, Zbijewska K., „Życie Liter.” 1956 nr 40 (fot.); – „Roczn. Liter.” za l. 1955–64, 1967; „Szpilki” 1956 nr 15, 21; „Tryb. Ludu” 1964 nr 139; „Życie Warszawy” 1961 nr 105, 1964 nr 122–4; – Arch. UJ: S II 168–174, S II 503 b – 509 b, S II 515; B. Jag.: rkp. 7558, 8607, 8629, 8817, Przyb. 53/68, Przyb. 461/77 (Listy S-ego), Przyb. 145/89 (wspomnienia S-ego o S. Wyspiańskim); Dom Literatury w W.: Ankieta Związku Literatów Pol.
Rościsław Skręt